Szyjka macicy jest często miejscem zmian chorobowych, zwłaszcza u kobiet w wieku rozrodczym. Tarcza części pochwowej szyjki macicy jest pokryta nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, natomiast w kanale szyjki występuje wydzielający śluz nabłonek walcowaty, który tworzy wpuklenia zwane gruczołami szyjkowymi.
W różnych fazach okresu reprodukcyjnego w życiu kobiety połączenie między nabłonkiem wielowarstwowym płaskim, a walcowatym przemieszcza się na powierzchnię tarczy, a następnie cofa się w głąb kanału szyjki. Właśnie to połączenie jest miejscem większości patologicznych zmian w nabłonku szyjki.
Zmiany w obrębie szyjki macicy
Wszystkie te zmiany są warunkowane wpływem hormonów na każdym etapie życia. Pierwotnie połączenie między nabłonkiem płaskim, a gruczołowym znajduje się w okolicy ujścia zewnętrznego kanału szyjki macicy, ale jego dokładne położenie w momencie urodzenia jest uzależnione od działania hormonów matki. W okresie pokwitania wpływ hormonów powoduje przesuwanie się nabłonka walcowatego na powierzchnię tarczy (nadżerka gruczołowa). Pierwsza ciąża jeszcze nasila ten proces, zwłaszcza jeśli ma miejsce wkrótce po pierwszej miesiączce.
Przed pokwitaniem odczyn w pochwie jest zasadowy, później rozkład przez bakterie glikogenu w nabłonku wielowarstwowym płaskim pochwy i szyjki zmienia odczyn na kwaśny – około 3 pH. Nabłonek walcowaty jest wrażliwy na działanie kwaśnego środowiska pochwy, na które zostaje wystawiony i sprzyja to powstawaniu strefy przekształcenia pomiędzy nabłonkiem wielowarstwowym płaskim wytworzonym w poprzednio zajmowanym obszarze przez nabłonek walcowaty.
Ostatecznie, mimo zmiennej wielkości strefy przekształcenia, miejsce połączenia obu nabłonków znajduje się w pobliżu ujścia zewnętrznego. U starszych kobiet może się ono przesuwać do kanału szyjki.
Najważniejsze choroby szyjki macicy:
- Przewlekłe zapalenie szyjki macicy – powodują je te same drobnoustroje, które są odpowiedzialne za zakażenie pochwy. Ostre zapalenie szyjki macicy z nadżerkami może być spowodowane zakażeniem wirusem opryszczki zwykłej, zazwyczaj łącznie z zajęciem sromu i pochwy. Właściwe przewlekłe zapalenie błony śluzowej kanału szyjki macicy ma miejsce przy zakażeniu rzęsistkiem pochwowym.
- Polipy szyjkowe – są częstą przyczyną krwawienia między miesiączkami, gdy dochodzi do ich owrzodzenia. Pojawiają się u około 5% kobiet. Zazwyczaj mają 1-2 cm średnicy, rozwijają się z błony śluzowej kanału szyjki i mogą się wysuwać poza ujście zewnętrzne.
- Rozrost drobnogruczołowy błony śluzowej kanału szyjki macicy – jest częstą zmianą wywoływaną przez zaburzenia hormonalne. Zmiana ta polega na zwiększeniu liczby gruczołów szyjkowych i zmianie w ich budowie. Do rozrostu dochodzi przede wszystkim w ciąży. Powoduje go stymulacja błony śluzowej kanału szyjki macicy przez progesteron, jednak może trwać dalej mino ustania czynnika go wywołującego. Rozrost drobnogruczołowy mogą też powodować przyjmowane doustnie środki antykoncepcyjne z progestagenami. Zmiany mogą nie dawać objawów, jednak częściej syndromem są śluzowate upławy, a w skrajnych wypadkach tworzą się z nich liczne drobne polipy.
- Mięśniak gładkokomorkowy – może pojawić się w szyjce, choć częściej występuje w trzonie. Wywodzi się z mięśni gładkich ściany szyjki. Powoduje zniekształcenie i zwężenie kanału szyjki macicy.
Szyjka macicy, czyli jakie jeszcze choroby
- Zmiany spowodowane przez HPV – do zakażenia dochodzi drogą płciową. Czasem wynikiem infekcji nim są kłykciny kończyste – brodawkowate zmiany nabłonka wielowarstwowego płaskiego szyjki. Częściej jednak HPV powoduje zmiany płaskie, które nie są dostrzegalne gołym okiem. Stają się widoczne w badaniu kolposkopowym po zwilżeniu szyjki rozcieńczonym kwasem octowym. Wirus HPV zgrupowano w ponad 70 podtypów. Nie wszystkie podtypy mają jednakowy związek z rozwojem naciekającego raka szyjki macicy:
- HPV16 i 18 są często wiązane z rozwojem raka, choć niekoniecznie
- HPV31, 33 i 35 niezbyt często związane
- HPV6 i 11 rzadko związane z rakiem
Szyjka macicy – zmiany nowotworowe
- Nowotworzenie śródnabłonkowe – klasyfikuje się je jako zmiany przedrakowe. Zwykle związane są z zakażeniem HPV. Wyróżnia się 3 stopnie zmian:
I – dysplazja małego stopnia. Zajęta jest nie więcej niż dolna 1/3 grubości nabłonka.
II – umiarkowana dysplazja. Komórki atypowe nie przekraczają dolnej połowy nabłonka.
III – dysplazja dużego stopnia i stan rakowy. Komórki atypowe zajmują cała grubość nabłonka. - Naciekający rak płaskonabłonkowy szyjki macicy – to inwazyjny nowotwór, który może pojawić się w ciągu całego okresu rozrodczego i pomenopauzalnego, choć średni wiek chorych wynosi ok.50 lat. Stanowi on 3-5% przypadków raka u kobiet. Zaawansowane zmiany są guzowate, owrzodziałe i rozlegle niszczą szyjkę. Nieleczone zaawansowane guzy mogą powodować utrudnianie odpływu moczu związane z zajęciem pęcherza. Przeżycie jest związane ze stadium zaawansowania. Przerzuty do węzłów chłonnych okolicy szyjki i biodrowych zewnętrznych pojawiają się szybko.
- Gruczolakorak błony śluzowej kanału szyjki macicy – zazwyczaj wywodzi się z wydzielającego śluz nabłonka walcowatego kanału szyjki. Jest to guz występujący rzadziej niż rak płaskonabłonkowy. Inwazyjne gruczolaki stanowią 5-10% wszystkich pierwotnych nowotworów złośliwych szyjki. W porównaniu do tego pierwszego gruczolak szybciej daje przerzuty do węzłów chłonnych i jest mniej wrażliwy na radioterapię, dlatego uważa się, że ma gorsze rokowanie.
