Wrotycz maruna (Tanacetum parthenium), znany także jako złocień maruna (Chrysanthemum parthenium), to niewielka bylina (30-60 cm) z rodziny astrowatych (Asteraceae), pochodząca z Azji Mniejszej, szczególnie wschodniej części basenu Morza Śródziemnego. W Europie i w Polsce jest to gatunek pospolity, lubiany jako roślina uprawiana w przydomowych ogródkach.
Często dziczeje i żyje własnym życiem. Doskonale odnajduje się na stanowiskach ruderalnych, a więc na torowiskach, nasypach kolejowych, poboczach autostrad, hałdach górniczych, przydrożach i przychaciach. Roślina światłolubna, chociaż źle reaguje na bezpośrednie nasłonecznienie. Właściwości lecznicze maruny były znane już od okresu starożytnego, a medycyna ludowa po dzień dzisiejszy ceni roślinę. Ostatnimi czasy daje się także odnotować wzrost zainteresowania naukowców i badaczy właściwościami złocienia.
Istnieją dwie teorie dotyczące łacińskiej nazwy. Według pierwszej z nich, wrotycz maruna był stosowany do leczenia rannego robotnika pracującego przy budowie Partenonu. Teoria druga wywodzi etymologię nazwy od greckiego słowa parthenos, które oznacza dziewicę – zioło było używane w celu łagodzenia bólów miesiączkowych u kobiet. Do dziś w medycynie ludowej zachowało się przypisanie ziela wrotyczu maruny do dolegliwości kobiecych, migren, jako środka przeciwpasożytniczego i odstraszającego owady, a także przeciwgorączkowego (angielska nazwa feverfew).
Ostry, kamforowy zapach ułatwia identyfikację rośliny, gdyż dla niewprawionego oka wrotycz maruna mógłby pokrojem i wyglądem kwiatów przypominać rumianek. Jednakże zarówno liście, jak i kwiaty różnią się kształtem, a roślina jest łatwa w identyfikacji i, co ważne, niemożliwa do pomylenia z rośliną trującą. Surowcem leczniczym jest kwitnące ziele.
Wrotycz maruna – charakterystyka rośliny
Łodyga rozgałęziona, dorastająca do 60cm, bruzdowana, prawie naga lub krótko omszona. Liście skrętoległe o kształcie jajowatym, pierzastosieczne, ząbkowane. Koszyczki kwiatowe zebrane w baldachogrona po 5-20 koszyczków. Kwiaty właściwe żółte, rurkowate, kwiaty brzeżne białe, języczkowate. Owocem jest niełupka. Roślina kwitnie od czerwca do września.
Wrotycz maruna – substancje lecznicze
Wrotycz maruna jest źródłem laktonów seskwiterpenowych, spośród których głównym jest partenolid (d0 85%) należący do klasy germakranolidów, a także: guajany, eudesmany, karetonoidów (w tym: luteina, uteoksantyna i wiolaksantyna), flawonoidów, jak również olejku eterycznego o silnym zapachu i działaniu antybakteryjnym i przeciwgrzybicznym, złożonego z kamfory, kamfenu, chryzantenolu, werbenolu i borneolu.
Zidentyfikowano i wyodrębniono także obecność melatoniny. Za działanie insektobójcze i przeciwpasożytnicze odpowiadają pyretryny i cynaryny.
Wrotycz maruna – zastosowanie wewnętrzne
- przeciwgorączkowe i przeciwzapalne,
- bóle migrenowe, dzięki działaniu partenolidu, który hamuje uwalnianie serotoniny,
- reumatoidalne zapalenie stawów, bóle artetyczne,
- bóle miesiączkowe,
- regulacja cyklu miesiączkowego,
- infekcje pasożytnicze,
- działanie przeciwskurczowe,
- działanie uspokajające,
- obrzęki i otwarte rany,
- płukanie jamy ustnej po zabiegach dentystycznych,
- działanie przeciwgorączkowe i przeciwzapalne,
- działanie antyalergiczne – hamuje uwalnianie histaminy,
- zaburzenia trawienia,
- działanie przeciwnowotworowe – indukcja apoptozy komórek nowotworowych.
Wrotycz maruna – zastosowanie zewnętrzne
- obrzęki i stłuczenia,
- bóle reumatyczne,
- problemy skórne, defynfekcja ran,
- środek do odstraszania komarów i kleszczy,
- łagodzenie bólu po ukąszeniach owadów.
Wrotycz maruna – zbiór i suszenie
Zbieramy kwitnące ziele w okresie od czerwca do września. Suszenie w luźnej wiązce powieszonej pod sufitem, w przewiewnym miejscu, w temperaturze do 35 stopni C. Po ususzeniu surowiec należy przechowywać w szczelnie zamkniętym słoju lub torebce papierowej, z dala od słońca, na przykład w szafce kuchennej. Okres przydatności wynosi 1 rok, po tym czasie olejki eteryczne tracą swoje właściwości.
Wrotycz maruna – sposób użycia
Napar z maruny
Napar powstaje poprzez zalanie 1-2 łyżeczek świeżego lub ususzonego ziela wrzątkiem i pozostawienie do zaparzania na 15 minut pod przykryciem. Do użytku wewnętrznego stosować 100-300ml dziennie przy grypie, migrenie, infekcjach pasożytniczych. Do użytku zewnętrznego można stosować jako tonik, składnik kąpieli, okład na zmiany skórne i trudno gojące się rany.
Nalewka z maruny
Rozdrobiony surowiec zalewa się w proporcji 1:1 lub 1:3 alkoholem o stężeniu ok. 40-60%. W praktyce wystarczy zapełnić luźno słoik posiekanym zielem i zalać wódką (materiał roślinny powinien być całkowicie przykryty alkoholem). Odstawić na min. 10, ale lepiej 14-20 dni w ciemne miejsce, każdego dnia lub co drugi dzień potrząsać słoikiem. Po tym czasie nalewkę można odcedzić i stosować zewnętrznie na stłuczenia, bóle reumatyczne, trudno gojące się rany, a także jako środek odstraszający owady (po rozcieńczeniu). Wewnętrznie przyjmować nie więcej niż 50ml dziennie w przypadku infekcji pasożytniczych lub migreny.
