Ciemiężyca zielona (Veratrum lobelianum) – występuje na półkuli północnej, w Polsce rośnie głównie w rejonach górskich zwłaszcza w Tatrach i na Babiej Górze. Można ją znaleźć najczęściej na brzegach potoków i w lasach. Inne jej nazwy to ciemierzyca zielona lub strzemieszyca (nadana przez górali).
W Polsce objęta jest ochroną ze względu na rzadkość występowania, ale również na fakt, iż jest trująca, a jednocześnie stosowana w celach leczniczych. Nazwa łacińska pochodzi od słowa verare, czyli mówić prawdę. Według wierzeń sproszkowany korzeń ciemiężycy miał potwierdzić prawdomówność danej osoby. Wykorzystywano fakt, iż ciemierzyca wywoływała kichanie. Z tego powodu słowacka nazwa dla tej rośliny to „kychavica”.
Ciemiężyca zielona – właściwości lecznicze
Ciemiężyca zielona była znana już od starożytności. Sproszkowane kłącze powoduje silne kichanie, kaszel i łzawienie oczu. Ze względu na to, że granica między dawką leczniczą a dawką śmiertelną jest niewielka, bardzo łatwo jest się nią zatruć. Pierwsze objawy zatrucia widać po niecałej godzinie. Są to wymioty, nudności, pieczenie przełyku, biegunka, zawroty głowy, skurcze mięśni i zaburzenia ruchu. Silne zatrucie może skutkować uszkodzeniem mięśnia sercowego, a nawet zapaścią.
Jako antidotum stosuje się dopaminę i atropinę. Ciemiężyca zielona działa przeczyszczająco, wymiotnie, znieczulająco i drażniąco na skórę. Ma też właściwości odrobaczające. Znacznie obniża ciśnienie tętnicze krwi.
Ciemiężyca zielona – zastosowanie
Ciemiężyca zielona to roślina wieloletnia i naziemnopączkowa z rodziny melantkowatych. Wyrasta z walcowatego kłącza, może osiągnąć nawet 1,5 m wysokości. Posiada duże liście o eliptycznym kształcie, które są pofałdowane jak harmonijka. Od spodu pokrywają je krótkie włoski, z wierzchu są gładkie. Łodyga jest gruba i gęsto owłosiona. Na szczycie między czerwcem a sierpniem wyrasta gęsto ukwiecony wiechowaty kwiatostan, który może mieć nawet 60 cm długości.
Kwiaty o zielono-żółtym kolorze mają nieprzyjemny zapach. Okwiat składa się z sześciu działek, nie odróżnia się korony i kielicha. Zawiera zarówno kwiaty żeńskie, jak i męskie, które składają się z trójszyjkowego słupka i sześciu pręcików zakończonych żółtymi pylnikami w kształcie nerek. Po zapyleniu powstaje owoc w kształcie trójdzielnej torebki. Nasiona są rozsiewane przez wiatr.
Ciemiężyca zielona od lat używana jest w przypadku problemów z sercem, między innymi w stanach zawałowych. Ze względu na łatwość zatrucia strzemieszycą stosuje się ją tylko w wyjątkowych sytuacjach, takich jak zatrucia ciążowe, stany nadciśnieniowe, ostre zapalenie kłębków nerkowych oraz zaburzenia oczne. Nie poleca się używać jej w warunkach domowych, ponieważ bardzo łatwo jest się nią zatruć. Należy stosować ją pod ścisłą kontrolą lekarza. Wykorzystywana jest przy zapaleniach stawów i nerwobólach, bólach stawów i nerwu trójdzielnego jako zewnętrzny środek znieczulający. W weterynarii używana jest w celu odrobaczenia zwierząt oraz jako środek przyspieszający trawienie.
Ciemiężyca zielona – sposób użycia
Ciemiężyca zielona może być wykorzystywana jako roślina ozdobna. Rośnie w miejscach wilgotnych, dlatego należy zapewnić jej półcień lub często nawadniać, jeśli znajduje się w nasłonecznionym stanowisku. Gleba nie może mieć odczynu kwasowego. Jest rośliną wytrzymałą, znosi nawet -25 stopni. Korzenie powinno się ściółkować. Ze względu na wagę kwiatostanów, które same się pokładają, nie trzeba ich przywiązywać.
Strzemieszycę można rozmnażać z nasion, które od razu po zbiorze należy wysiać w wilgotną glebę. Po dojrzeniu należy zasiać je w inspekcie lub zimnej szklarni. Mogą kiełkować od dwóch do nawet piętnastu miesięcy. Po trzech latach możliwe jest przesadzanie siewek. Wtedy trzeba je systematycznie podlewać i umieścić w lekko zacienionym miejscu. Osiąga dojrzałość po około dziesięciu latach od wydania kwiatów. Na stałe miejsce wysadza się roślinę późną wiosną, latem lub jesienią. Jest to kwiat rzadko stosowany przez ogrodników, prawdopodobnie z powodu faktu, iż jest trujący.
Z ciemiężycy zielonej można przygotować nalewkę. Kłącze należy zalać 70% alkoholem w stosunku 1:10, a następnie zostawić na około dwa tygodnie. Po tym czasie substancję trzeba przefiltrować. Gotowa nalewka wmasowana w bolącą część ciała trwale znieczula dane miejsce. Nie należy wcierać jej w nadmiarze ani używać na rany. Najlepiej jednak skonsultować użycie z lekarzem.
Aktualnie ciemiężyca zielona służy głównie do laboratoryjnego otrzymania protoweratryny służącej do leczenia nadciśnienia i rzucawki poporodowej. Maści zawierające wyciągi tej rośliny są stosowane jako środek znieczulający przy stanach zapalnych stawów, rwie kulszowej czy nerwobólach. Trwają również badania nad wykorzystaniem niektórych substancji znajdujących się w strzemieszycy w celu walki z nowotworami.
Wywar z ciemiężycy zielonej wykorzystywany jest do walki z pasożytami. Spryskane nim rośliny nie są zjadane przez owady, ptaki i gryzonie. Ciemiężyca zielona nie działa jednak na ślimaki.
