Rącznik pospolity (Riccinus communis) należy do rodziny Wilczomleczowatych (łac. Euphorbiaceae). Jest to rozgałęzione i dziko rosnące drzewo, osiągające do 13 m wzrostu. W strefie klimatu umiarkowanego przybiera postać krzewu i jest rośliną jednoroczną.
Rącznik pospolity charakteryzuje się zmiennym pokrojem, w zależności od klimatu, strefy w jakiej występuje. Liście są duże i osiągają nawet i do 1 m średnicy, 5-11 klapowe i mają długie ogonki. Kwiatostany umieszczone są na końcach pędów. Górna część zawiera wyłącznie kwiatostany żeńskie o purpurowych znamionach. Dna kwiatów męskich są żółte. Roślina jest wiatropylna. Owoc stanowi 3-komorowa i 3-nasienna torebka, pokryta miękkimi kolcami.
Nasiona są brązowe, błyszczące i z marmurowym wzorem, purpurowobrunatna lub srebrzystoszara. Zawierają liczne toksyczne związki chemiczne oraz olej w ilości 36-70% o wysokiej temperaturze wrzenia.
Rącznik pospolity – surowiec
Olej z rącznika pospolitego stosowany był już 4000 lat p.n.e na terenie Egiptu. Używano go do lamp oliwnych oraz do celów leczniczych, a obecnie wykorzystuje się go jako niewysychający smar do wysokoobrotowych silników.
Nasiona rącznika pospolitego zawierają glikoproteiny zaliczane do najsilniejszych trucizn. Doustnie nie powinno się przyjmować żadnych części tej rośliny, bez konsultacji z lekarzem! Zatrucie rycyną objawia się pieczeniem w ustach, powiększonymi źrenicami, zawrotami głowy, nudnościami, wymiotami i silną gwałtowną biegunką, skurczami żołądka i jelit, kołataniem serca, arytmią.
Może nastąpić zapaść, wstrząs, śpiączka i ostatecznie śmierć. Warto wiedzieć, że wytłaczany z nasion rącznika olej rycynowy jest powszechnie stosowanym środkiem przeczyszczającym. Olej z rącznika stosuje się także zewnętrznie w dermatologicznych problemach skórnych. Jest przydatny w leczeniu zapaleń skórnych, ropni, czyraków, zastrzałów i drobnych oparzeń.
Można nim też przemywać brzegi powiek, w sytuacji gdy puchną lub nadmiernie ropieją. Należy jednak, wiedzieć, że przechowywany w wysokich temperaturach i na świeżym powietrzu, łatwo jełczeje, a w takiej postaci może być toksyczny dla człowieka. W połączeniu z kłączem paproci leczy choroby pasożytnicze. W kosmetyce wybiela piegi i jest składnikiem brylantyny do włosów. Stosuje się go do wyrobu plastrów. W Polsce używa się go do odstraszania kretów.
Rącznik pospolity – pozyskiwanie oleju
Nie da się ukryć, że niełatwo jest samemu pozyskać domowym sposobem olej rycynowy, tym bardziej, że rycyna nie jest jedyną substancją zawartą w nasionach rącznika pospolitego. Oprócz niego, w roślinie znajduje się też rycynina, która jest znacznie bardziej toksyczna. Aby, nie dopuścić do zatrucia należy przede wszystkim umiejętnie oddzielić obie substancje od siebie.
Olej rycynowy tłoczony jest na zimno, a dodatkowo poddawany procesowi wygotowania w wodzie. Dzięki temu, toksyczne substancje szybko ulegają rozpadowi. Pożądanym produktem ostatecznym jest bezbarwna lub jasnożółta oleista ciecz, o delikatnym zapachu. W skład otrzymanego roztworu wchodzą glicerydy kwasu rycynolowego, oleinowego, linolowego, palmitynowego, stearynowego.
Rącznik pospolity – właściwości lecznicze
Oleju rycynowego używa się jako środka wywołującego biegunkę, w przewlekłych zaparciach i zatwardzeniach. Pod wpływem enzymów trawiennych kwas rycynolowy reaguje z jonami sodu, wobec czego powstaje mydło sodowe, które drażniąc błony śluzowe, motywują jelita do pracy. Przeciwwskazania to miesiączka, ciąża, bóle brzucha.
Olej rycynowy przeciwdziała chorobom skóry, stanom zapalnym, zakażeniom, infekcjom bakteryjnym, wirusowym i grzybiczym. Może być z powodzeniem wykorzystywany do wykonywania okładów leczniczych oraz do poprawy funkcjonowania układu oddechowego. Leczy rany i wszelkie stany zapalne. Jest też świetnym specyfikiem na suchą i pękającą skórę. Poleca się go szczególnie osobom z chorobami skórnymi z autoagresji np. z atopowym zapaleniem skóry czy z wysypkami skórnymi.
Cukrzycy mogą stosować go zapobiegawczo jako środek ochronny. Wiadomo, że pękająca sucha skóra predysponuje do rozwoju cukrzycowej stopy, która może być tragiczna w skutkach. Traktowany jest jako substancja odżywcza, nawilżająca, łagodząca. Wykorzystywany jest do produkcji mydeł, żeli, balsamów, pomadek, szminek. Świetnie chroni przed zimnem i w połączeniu z innymi specyfikami jest doskonałą barierą termoizolacyjną dla ust.
Używany jest też do maseczek, płukanek, toników. Poprawia kondycję włosów, skóry, paznokci. Znany jest z tego, że powoduje ciemnienie brwi i rzęs. Pozwala zniwelować łojotok i zapalenie mieszka włosowego. Warto wiedzieć, że mimo znacznych plusów wynikających z jego stosowania, może też powodować alergie. Powinny pamiętać o tym osoby zmagające się z szerokimi alergiami. Niektórzy promują stosowanie oleju w postaci przymoczka w zapaleniu pochwy, szyjki macicy i w łuszczającym zapaleniu powiek.
Mimo dużych pozytywów wynikających z zewnętrznego stosowania oleju rycynowego, należy pamiętać, że w dawce powyżej 0,2 g może być śmiertelny dla człowieka.
