Przęśl skrzypowata (Ephedra equisetina L.) to wiecznie zielona roślina z rodziny krzewów, która aktualnie liczy ponad 65 gatunków, a jej lecznicze właściwości znane i wykorzystywane były w medycynie tradycyjnej już od ponad 5000 lat. Mimo iż przęśl posiada wiele pozytywnych zastosowań, bardzo łatwo o jej przedawkowanie w konsekwencji czego zamiast pomóc może zaszkodzić zdrowiu.
Przęśl skrzypowata – charakterystyka ogólna
- Krzew – wiecznie zielony, wydzielający żywiczny zapach i wyraźnie gorzki smak. Gęsto rozgałęzione, sięgające od 1,5 do 2m wysokości. Zbudowane kseromorficznie z podziemnymi rozłogami lub też bez nich. Często pokładają się na ziemi, ale potrafią również przybrać postać pnącza.
- Liście – kształtem przypominające błoniaste łuski lub pochewki zrośnięte u nasady. Posiadają zielone, wzniesione asymilujące pędy, w dolnej części pokryte szarą korą.
- Kwiaty – zebrane w szyszkowate kwiatostany, na krótkich pędach bocznych. Męskie kwiaty: zbudowane z pręcika i okwiatu złożonego z dwóch zrośniętych listków. Z kolei kwiaty żeńskie składają się z dwóch łusek, czyli okwiatu i zalążka rurkowato wyciągniętą osłonką. Wydzielają krople zapylające, które chwytają pyłek. Są wiatropylne, rzadziej owadopylne.
- Nasiona – dojrzałe otoczone są mięsistymi i żywo zabarwionymi przysadkami, wyglądem podobne do owoców okrytozalążkowych.
- Klimat i występowanie – najlepszy dla porostu i rozwoju jest dla przęśli klimat suchy. Występują na dużym obszarze, w przeważającej większości na półkuli północnej, w południowej Europie, północnej Afryce, południowo-zachodniej i centralnej Azji, południowo-zachodniej Ameryce Płn. a także w Ameryce Płd. na południe do Patagonii.
Przęśl skrzypowata – surowiec leczniczy
Stymulujące działanie przęśli przypisywane jest dwóm podstawowym składnikom, w jakie bogata jest roślina. Mianowicie chodzi o efedrynę i pseudoefedrynę, czyli dwa składniki posiadające właściwości podobne do właściwości adrenaliny, choć działają słabiej, dłużej i wolniej.
W składzie przęśli skrzypowatej można więc wyróżnić sześć różnych alkaloidów, pochodnych amin aromatycznych, o różnych proporcjach w zależności od odmiany. Są to:
- L-efedryna;
- d-pseudoefedryna,
- 1-N-metyloefedryan,
- d-N-metylopseudoefedryna,
- 1-norefedryna,
- d-norpseudoefedryna
Oprócz tego przęśl posiada w składzie garbniki i saponimy.
Efedryna – właściwości
Efedryna jest związkiem zaliczanym do grupy amin sympatomimetycznych, dobrze wchłanianym z przewodu pokarmowego. Co więcej wykazuje wielokierunkowe działanie farmakologiczne, tj:
- posiada zdolności pobudzania obwodowych receptorów;
- ułatwia uwalnianie noradrenaliny z adrenergicznych struktur persynaptycznych;
- wywołuje wzrost ciśnienia tętniczego krwi poprzez obkurczanie naczyń krwionośnych (obwodowych i jelitowych);
- pobudza ośrodki bodźcotwórcze;
- poprzez podanie dożylne podnosi ciśnienie krwi na ok. 20 min;
- obniża napięcie w mięśniach gładkich, zwłaszcza oskrzeli, przewodu pokarmowego i moczowego;
- rozszerza drogi oddechowe, głównie tchawicę i oskrzela, a dzięki temu pogłębia oddech;
- hamuje ruchy perystaltyczne jelit;
- kurczy zwieracz pęcherza moczowego, hamując przy tym opróżnienie pęcherza;
- działa ino- i chronotropowo dodatnio na mięsień sercowy, w istotny sposób podwyższając objętość minutową serca, a także przyspiesza jego czynność;
- zmniejsza przepływ krwi w narządach trzewnych, jednocześnie zwiększając przepływ przez tętnice wieńcowe, mózgowe i zaopatrujące mięśnie prążkowane;
- rozszerza źrenice.
Ponadto efedryna pobudza ośrodkowy układ nerwowy, wyzwalając bodźce psychiczne wyraźniej niż adrenalina, a co za tym idzie:
- działa ośrodkowo pobudzająco, a obwodowo sympatykotonicznie;
- pobudza korę mózgową;
- powoduje podniecenie psychiczne;
- silnie pobudza ośrodki wegetatywne, w szczególności ośrodek naczynioruchowy oraz oddechowy;
- zwiększa gotowość i chęć do pracy;
- ułatwia zdolność postrzegania, zapamiętywania oraz kojarzenia zdarzeń;
- wzmaga napięcie mięśni szkieletowych, a dzięki temu efektywnie zwiększa wydolność fizyczną.
Kolejną istotną dla organizmu właściwością, jaką wykazuje efedryna jest jej zdolność do zmniejszania łaknienia, jednocześnie zwiększając przemianę materii i przyspieszając tempo metabolizmu tkanki tłuszczowej. Możliwe to jest głównie dzięki stymulowaniu konwersji nieaktywnej formy hormonu tarczycy T4 w postać aktywną T3.
Ciekawostką jest, że efedryna na swój sposób zwiększa odbiór doznań seksualnych. Przede wszystkim pobudza wzwód prącia i łechtaczki, wzmaga i wydłuża skurcze ejakulacyjne podczas wytrysku nasienia, a ponadto wydłuża czas erekcji.
Przęśl skrzypowata – zastosowanie
Przęśl skrzypowata i jej właściwości lecznicze znane były już w starożytności, a wykorzystywana była przede wszystkim do profilaktyki chorób układu oddechowego. Z biegiem czasu przęśl zyskała na znaczeniu, a możliwości, jakie dawały jej substancje składowe pozwoliły poszerzyć obszar wykorzystywania rośliny w lecznictwie zielarskim. Aktualnie najczęściej stosowana jest:
- do leczenia astmy, w celu zmniejszenia przekrwienia śluzówek i rozszerzenia oskrzeli;
- przy zapaleniu układy oddechowego i zapaleniu zatok;
- przy katarze siennym;
- w leczeniu przeziębienia: gorączki, kaszlu, dreszczy;
- bólach głowy;
- przy problemach z uporczywą dolegliwością częstego oddawania moczu;
- przy infekcjach wirusowych i bakteryjnych;
- przy kolce jelitowej
- w leczeniu obrzęku i artretyzmu;
- przy leczeniu pokrzywki;
- w zwalczaniu ataków dychawicy oskrzelowej;
- w przeciwdziałaniu bezsenności;
- stosowana przy zapaściach i w stanach podciśnienia;
- w rozedmie płuc;
- w narkozie i w znieczuleniu lędźwiowym.
Przęśl skrzypowata – sposób użycia
Produkty z przęśli skrzypowatej znajdują zastosowanie w przemyśle sportowym, jako stymulatory, czyli powszechnie znane energizery. A także, jako suplementy diety zmniejszające apetyt, masę ciała i zwiększające zużycie energii.
Ponadto przęśl wykorzystywana jest również jako afrodyzjak. Niestety mimo właściwości leczniczych i pozytywnego wpływu na zdrowie, przęśl może zaszkodzić. Z uwagi na rosnącą tolerancję i możliwość powodowania uzależnienia psychicznego przęśl nie może być stosowana zbyt długo oraz w dawkach przewyższających tę zalecaną.
