Toksoplazmoza jest chorobą pasożytniczą wywołaną przez pierwotniaka Toxoplasma gondii. Pierwotniak ten występuje w tkankach organizmów człowieka, jak i innych ssaków, zwłaszcza u kotów. U ludzi wykrywa się go stosunkowo rzadko, ponieważ tylko niewielka część osób zarażonych choruje. Zdecydowana większość pozostaje nosicielami.
Przyczyny toksoplazmozy
Pierwotniak Toxoplasma gondii rozmnaża się bezpłciowo, drogą podziału na komórki potomne. Pasożyt rozmnaża się w jelicie cienkim kota, po czym wydalany jest w formie cyst, wraz z kałem. Pasożyt w formie przetrwalnikowej może przetrwać w glebie ponad rok. Zanieczyszczona ziemia i woda są jednym ze źródeł zarażenia innych zwierząt oraz ludzi.
Człowiek zaraża się najczęściej po kontakcie z odchodami kotów. Może to nastąpić podczas czyszczenia kuwety chorego kota, prac w ogrodzie lub podczas zabawy w piaskownicy, w której załatwiały się koty. Najczęściej do zakażenia dochodzi drogą pokarmową, poprzez spożycie surowego lub półsurowego mięsa chorych zwierząt, picie nie przegotowanej wody lub picie surowego mleka. Możliwe jest też zakażenie poprzez zjedzenie nieumytych owoców, skażonych cystami, pochodzącymi z odchodów kota lub przeniesionymi muchy i karaluchy.
Generalnie nie można się zarazić toksoplazmozą od innego człowieka, poza dwoma specyficznymi sytuacjami. Pierwszym jest zarażenie podczas przetaczania krwi lub przeszczepianiu organów, w których były obecne pasożyty.
Drugim przypadkiem jest zarażenie dziecka w łonie matki. W trakcie ciąży utajone ogniska zakażenia u matki aktywizują się, powodując poronienia, śmierć dzieci w łonie matki lub porody przedwczesne i rodzenie dzieci z wadami wrodzonymi. Do zakażenia pasożytami dochodzi poprzez łożysko, a toksoplazmoza ma wówczas formę wrodzoną.
Objawy toksoplazmozy
Toksoplazmoza w 90 procent przypadków nie daje żadnych objawów. Najczęściej organizm zdrowego człowieka broni się przed pasożytem, poprzez wytworzenie ciał odpornościowych i otorbieniu pasożyta w tkankach. Wówczas, pomimo istnienia w organizmie cyst, nie dochodzi do zachorowania pomimo i nie ma żadnych objawów. Jednak w przypadkach obniżonej odporności, może dojść do uaktywniania się form przetrwalnikowych i do wystąpienia objawów chorobowych. U niektórych mogą wystąpić objawy grypo podobne: gorsze samopoczucie, bóle głowy, stawów i mięśni, ból gardła, czy podwyższona temperatura ciała. Najczęstszym i najbardziej charakterystycznym objawem jest powiększenie węzłów chłonnych, zwłaszcza na szyi. Jest one bolesne i potrafi utrzymywać się przez wiele miesięcy.
Osobnym tematem jest występowanie objawów u dzieci z toksoplazmozą wrodzoną, u których może dochodzić do wielu powikłań, a nawet do śmierci. Większość zarażonych noworodków nie ma żadnych objawów, a tylko, co dziesiąte z nich demonstruje objawy, najczęściej neurologiczne i okulistyczne. Do objawów neurologicznych zaliczymy: mózgowe porażenie dziecięce, padaczkę, upośledzenie umysłowe. Do objawów ze strony narządu wzroku, zaliczyć można występowanie szaro-żółtawych ognisk w obrębie siatkówki i naczyniówki, wysięki do ciała szklistego oraz stany zapalne naczyniówki.
Toksoplazmoza może wywoływać również objawy w innych narządach, powodując zapalenie płuc, mięśnia sercowego, osierdzia czy też wątroby.
Sposoby diagnozowania toksoplazmozy
Zdiagnozowanie toksoplazmozy nastręcza sporo trudności, z powodu braku objawów, a w razie ich wystąpienia w łagodnej formie, często są mylone z innymi chorobami i leczone antybiotykami. Badania w kierunku rozpoznawania toksoplazmozy są zwykle wykonywane na samym końcu procesu diagnostycznego.
U dzieci z wrodzoną toksoplazmozą, które wykazują objawy neurologiczne, okulistyczne lub uogólnione objawy infekcji wewnętrznej przeprowadza się badania serologiczne, czyli oznaczenia przeciwciał w kierunku Toxoplasma gondii.
Oprócz badań serologicznych w diagnozowaniu toksoplazmozy wykorzystuje się również badania genetyczne (PCR), które pozwalają wykryć materiał genetyczny pasożyta w płynach owodniowym, mózgowo-rdzeniowym czy gałki ocznej. Przydatne są również badania histopatologiczne, próby biologiczne oraz badania obrazowe: USG, tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny. Mają one charakter uzupełniający, pozwalający ocenić zmiany patologiczne charakterystyczne dla toksoplazmozy. Niekiedy wykonuje się także EEG, czyli badanie bioelektrycznej czynności mózgu.
Toksoplazmoza – leczenie
Zdiagnozowana toksoplazmoza wymaga natychmiastowego leczenia. Powinni być niż objęci chorzy z aktywną toksoplazmozą oczną, osoby o ciężkim przebiegu choroby, noworodki oraz kobiety w ciąży.
W przypadku kobiet w ciąży lekiem dopuszczalnym jest tylko spiramycyna, gdyż pozostałe leki wykazują silne działanie teratogenne. U innych osób stosuje się leczenie skojarzone: pirymetamina w skojarzeniu z długo działającymi sulfonamidami (sulfapirymidyną, klindamycyną lub rowamycyną). Wybór leku i czas trwania leczenia zależy od stanu klinicznego pacjenta. Leczenie w przypadku niemowląt jest zawsze długotrwałe, do ukończenia pierwszego roku życia, a niekiedy dłużej. Przez rok po porodzie u dziecka należy seryjnie określać poziom przeciwciał IgG i IgM.
Zapobieganie toksoplazmozie
Wiadomo, że zawsze lepiej zapobiegać, niż leczyć. Dlatego w celu zapobiegania zakażeniu toksoplazmozą nabytą, należy unikać jedzenia potraw z surowego, mięso poddawać obróbce cieplnej lub mrozić. Myć nóż oraz deskę do krojenia, po każdym kontakcie z surowym mięsem. Zachowywać podstawowe zasady higieny: myć ręce przed jedzeniem i przygotowywaniem posiłku, po kontakcie ze zwierzętami, po pracy w ogrodzie i czyszczeniu kuwety. Chronić żywność przed owadami oraz myć owoce i warzywa przed spożyciem. Nie pić wody nie przegotowanej oraz pochodzącej z niewiadomego źródła. Zapobieganie toksoplazmozie wrodzonej polega przede wszystkim na wykonywaniu badań serologicznych przed zajściem w ciążę oraz unikaniu ryzyka zarażenia podczas ciąży.
