Nerwiakowłókniakowatość to prawdopodobnie najczęstsza choroba dziedziczna, którą powoduje mutacja pojedynczego genu. Inne jej nazwy to zespół Recklinghausena (typ NF1), neurofibromatoza (NF). Jest chorobą heterogenną. Należy do grupy fakomatoz, czyli zespołów nerwowo – skórnych. Złożone zaburzenia dotyczą jednocześnie układu nerwowego, naczyniowego i skóry.
Zwiększone jest również ryzyko wystąpienia wad narządów wewnętrznych. Poznano i opisano dokładnie dwie postacie tej choroby i na podstawie tego wyróżnia się dwa typy, znane jako NF1 i NF2. Mają zbliżone symptomy, lecz spowodowane są przez różne defekty genu. NF1 występuje w przybliżeniu u 1 osoby na 3000 i jest zdecydowanie powszechniejsza niż NF2, która dotyka 1 osobę na 35000. Dziedziczenie obu schorzeń jest autosomalnie dominujące, to znaczy, że nie jest sprzężone z płcią.
Jak rozwija się nerwiakowłókniakowatość?
Przyczyną powstawania tego schorzenia jest nieprawidłowe różnicowanie się komórek we wczesnym stadium rozwoju zarodka.
Geneza powstawania NF1:
Wadliwy gen w NF1 (locus 17q 11.2) znajduje się na chromosomie 17. i koduje białko zwane neurofibrominą. Służy ono jako regulator sygnału proliferacji i różnicowania komórek i działa jako białko supresorowe nowotworu. Zidentyfikowano ponad 100 mutacji genu NF1, obejmujących delecje, insercje i duplikacje, jak również mutacje punktowe, mutacje nonsens i ramki odczytu. Większość z nich ma poważny wpływ na funkcję tego genu, który jest wyjątkowo duży (ponad 350 tysięcy par zasad) i bardzo podatny na uszkodzenia.
Gen NF1 jest genem autosomalnym dominującym. Warunkując występowanie tej choroby gen przejawia pełną penetrację, ale zmienną ekspresję. W jego obrębie mutacje typu delecje występują z jednakową częstotliwością u kobiet i u mężczyzn. Mutacje de novo są przyczyną około 50% przypadków nowych zachorowań, a pozostała połowa zachorowań na nerwiakowłókniakowatość została odziedziczona po rodzicu.
Geneza powstawania NF2:
Gen NF2 (locus 22q 12.2) jest zlokalizowany na chromosomie 22. i koduje białko zwane merliną, które podobnie jak produkt genu NF1, działa jako supresor nowotworu. Gen NF2 dziedziczy się autosomalnie dominująco z pełną penetracją. Jego produkt, wspomniana merlina, jest białkiem cytoszkieletu komórki.
Jak objawia się nerwiakowłókniakowatość?
Objawy dla typu NF1:
- we wczesnym dzieciństwie na skórze zaczynają się pojawiać zmiany barwnikowe, określane jako plamy koloru „kawy z mlekiem” (w piśmiennictwie café au lait). Rozległość plam wynosi od 5 mm we wczesnym dzieciństwie do 15 mm po okresie dojrzewania
- w okresie dojrzewania rozwijają się liczne guzki wywodzące się z nerwów obwodowych. Wśród nich można wyróżnić włókniaki, nerwowłókniaki oraz glejaki nerwu wzrokowego. Mięsiste narośla na powierzchni ciała mogą przybierać bardzo duże rozmiary i być bardzo gęsto usiane
- od 3 do 13% zmian skórnych ulega zezłośliwieniu, częściej jednak są to guzy łagodne
- dość często u osób z chorobą Recklinhausena występuje niedorozwój umysłowy, trudności w nauce – problemy emocjonalne mogą być również wtórne ze względu na izolację społeczną, brak akceptacji chorego z powodu jego odmiennego wyglądu
- chorych w większości przypadków dotyka padaczka, stwierdzano również zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD)
- u około 5% chorych zaobserwowano skrzywienia kręgosłupa (najczęściej skoliozy)
- dość częstym objawem jest niski wzrost
Objawy dla typu NF2:
- pierwsze objawy pojawiają się w okresie dojrzewania lub w drugiej dekadzie życia
- powstają nerwiaki osłonowe nerwu słuchowego i oponiaki rdzenia, a także zmętnienie soczewek
- w porównaniu z typem NF1 rzadziej występują plamy café au lait i guzy tęczówki, natomiast znacznie zwiększone jest prawdopodobieństwo niedosłuchu, a nawet głuchoty
- ze względu na zajęcie przez chorobę układu nerwowego mogą z wiekiem nasilać się objawy takie jak zaburzenia równowagi, niezborność ruchowa, mowa skandowana, zaburzenia napięcia mięśniowego, oczopląs, porażenie nerwu twarzowego
Diagnoza nerwiakowłókniakowatości
Dla precyzyjnej diagnozy nerwiakowłókniakowatości ustalono poniższe kryteria NIH, z których większość musi wystąpić, by móc zdiagnozować tę chorobę (odnosi się to zwłaszcza do typu I):
- wystąpienie na skórze więcej niż pięciu plam w charakterystycznym kolorze kawowo-mlecznym
- wystąpienie co najmniej 2 nerwiakowłókniaków dowolnego rodzaju lub 1 splotowatego
- charakterystyczne przebarwienia w pachwinach lub pachach przypominające piegi (pierwsze pojawiają się na przełomie 3 i 4 roku życia)
- 2 guzki Lischa na tęczowce oka
- hamartoma, czyli guz o charakterze nienowotworowym, będący zaburzeniem rozwojowym występujący zazwyczaj około 20 roku życia
- glejak nerwu wzrokowego
- uszkodzenie kości np. zwężenie warstwy korowej w kościach długich z możliwymi stawami rzekomymi
- występowanie nerwiakowłókniaków w najbliższej rodzinie, chociaż brak choroby w wywiadzie rodzinnym nie wyklucza rozpoznania NF-1
Jak leczyć nerwiakowłókniakowatość?
Obecnie nie ma leku na tę chorobę, a terapia ogranicza się do monitorowania rozwoju narośli nerwiakowłokniakowatych i usuwania ich w razie potrzeby. Niestety ich mnogość w różnych miejscach na ciele oraz powiązanie z układem nerwowym uniemożliwiają skuteczne wycięcie wszystkich zmian. Pacjentom z ubytkiem słuchu proponuje się wszczepienie implantu ślimakowego lub słuchowego implantu mózgu. Chorzy pozostają pod stałą opieką okulistyczną. W przypadku wystąpienia nowotworów złośliwych stosuje się chemioterapię oraz inne metody walki z rakiem.
Trwają badania nad terapią molekularną, której zadaniem będzie zahamowanie wzrostu nowotworów u osób z zaburzeniem genetycznym nerwiakowłókniakowatości typu1.
