Modrzew europejski (Larix decidua), należący do rodziny sosnowatych (Pinaceae), jest drzewem iglastym o charakterystycznej, czerwonobrązowej lub szarobrązowej, popękanej korze. W Polsce pospolicie występuje w Tatrach, gdyż jego pierwotnym obszarem występowania były góry środkowej Europy (Sudety, Alpy, Karpaty).
Obecnie występuje na terenie całego kraju, jest chętnie sadzony jako roślina ozdobna i użytkowa. Od większości iglaków różni się tym, że zrzuca igły na zimę, po uprzednim przebarwieniu na kolor żółty. Roślina światłolubna, ale wrażliwa na glebę zbyt suchą, mrozoodporna. Wchodzi – jako jedyny gatunek drzew – w mikoryzę z maślakiem żółtym, tzw. modrzewiowym (Suillus grevillei) – bardzo smacznym grzybem jadalnym, którego okazy można odnaleźć wyłącznie w bliskim towarzystwie modrzewia.
Drewno modrzewia jest bardzo wytrzymałe (trwałość oceniana na 1800 lat przy zachowaniu odpowiedniej suchości, 500 lat w przypadku drewna mokrego), stąd jego zastosowanie w budownictwie, stolarstwie i przy wyrobie ozdób. Jako roślina lecznicza jest mniej znany i gorzej zbadany niż pozostałe drzewa iglaste i często pomijany w farmakopeach, w przeciwieństwie do swojego krewniaka, modrzewia syberyjskiego.
Właściwości modrzewia w pewnym stopniu pokrywają się z właściwościami pozostałych sosnowatych, używany jest więc przede wszystkim w przypadkach przeziębień, jako środek odkażający, przeciwzapalny i moczopędny. Surowcem leczniczym jest żywica, w mniejszym stopniu kora, niekiedy zaś młode, zielone szyszki. W lecie na pędach rośliny można odnaleźć drobne białe granulki, słodkie w smaku, nazywane czasem manną.
Modrzew europejski – charakterystyka rośliny
Pień pojedynczy, dorasta do 40m wysokości. Korona jest luźna, w kształcie stożka. Gałęzie nowe rosną poziomo, z czasem zaczynają chylić się ku dołowi. Igły wyrastają skrętolegle w pękach po 20-40 sztuk, są jasnozielone, miękkie i niekłujące. Kwiaty żeńskie początkowo purpurowoczerwone, później zielone, kwiaty męskie jasnożółte, o kształcie okrągłym. Szyszki owalne, zielone, z wiekiem brunatne, niewielkie – mają kilka centymetrów długości. Korzeń dobrze rozbudowany.
Modrzew europejski – substancje lecznicze
Modrzew jest źródłem olejków eterycznych, związków lotnych, kwasów żywicznych – terpenoidów, a także garbników i flawonoidów.
Modrzew europejski – zastosowanie
- kora w przypadku schorzeń układu moczowego,
- przewlekłe zapalenie oskrzeli,
- przeziębienie, grypa i inne infekcje układu oddechowego – inhalacje, płukanie gardła,
- biegunka,
- zapalenie ucha,
- jako środek stymulujący układ immunologiczny,
- środek do płukania jamy ustnej przy zapaleniu dziąseł.
Modrzew europejski – zastosowanie zewnętrzne
- egzema skórna,
- bóle reumatyczne,
- odkażanie trudno gojących się ran, działanie antyseptyczne.
Modrzew europejski – pozyskiwanie materiału roślinnego
Żywicę zbiera się od maja do października, poszukując miejsc, z których wypływa, ręcznie lub za pomocą noża. Najłatwiej dostępne są niższe partie drzew. Nie wolno nacinać ani kaleczyć drzewa w celu zbioru żywicy!
Najlepsza żywica jest półtwarda, dająca się formować w palcach, ewentualnie zastygnięta. Wydziela ona piękny, balsamiczny zapach. Po miejscach występowania żywicy można domyślić się jej zastosowania – pojawia się ona w miejscach uszkodzenia drzewa jako środek pomagający ranie zasklepić się a także uniemożliwiający dostęp bakteriom i grzybom.
Modrzew europejski – sposób użycia
Żywica jest materiałem nierozpuszczalnym w wodzie, dlatego aby skorzystać z jej właściwości, należy użyć rozpuszczalnika. Do wyboru jest olej lub alkohol.
Nalewka z żywicy
100 g żywicy zalewa się nierozcieńczonym spirytusem 96% – 1 l (proporcje do uzyskania nalewki 10% stężenia żywicy) i odstawia w chłodne, ciemne miejsce na kilka tygodni. Konieczne jest użycie mocnego alkoholu, gdyż materiał jest twardy i oporny na rozpuszczanie. Co kilka dni należy potrząsać słoikiem. Wytrawianie trwa do momentu pełnego rozpuszczenia się żywicy. Następnie należy roztwór dokładnie przefiltrować przez gazę, by oddzielić nalewkę od zanieczyszczeń, które znajdowały się na żywicy (fragmenty kory i drewna).
Przechowywać z dala od słońca. Taka nalewka będzie trwała przez kilka lat. Gotową, rozcieńczoną nalewką (1 łyżka na szklankę wody) można płukać gardło, nierozcieńczoną stosować do odkażania ran (ale nie bezpośrednio na ranę – wacikiem nasączonym nalewką delikatnie przemyć brzegi), inhalacji i kąpieli rozgrzewających. Można także robić okłady na podrażnione, zmienione chorobowo miejsca i nacierać bolące stawy.
Olej z żywicy
Postępowanie i proporcje analogiczne jak w przypadku nalewki. Najlepiej skorzystać z oleju rafinowanego ze względu na jego wyższą trwałość. Można też użyć oleju kokosowego, należy w takim przypadku olej wraz z żywicą umieścić w naczyniu, podgrzać i trzymać na bardzo małym ogniu, mieszając, do rozpuszczenia się żywicy (w wysokiej temperaturze żywica rozpuszcza się znacznie szybciej). Po odfiltrowaniu i przelaniu do słoiczka, gdy preparat zastygnie, przyjmie na powrót formę stałą, stając się maścią.
Maść można też sporządzić mieszając wyciąg olejowy z woskiem pszczelim w proporcji 15-20g wosku na 150g wyciągu olejowego.
