Kocanki piaskowe (Helichrysum arenarium) to roślina wieloletnia z rodziny astrowatych. Jej synonimiczne nazwy to kwiat nieśmiertelnika, suchołuski, słomianka, kocie łapki, kocie ziele, radostka, suchokwiat.
Kocanki piaskowe w liczbie mnogiej jest nazwą botaniczną tej rośliny. Spora ilość określeń wskazuje na jej popularność w polskiej kulturze ludowej. Występują one w Europie Środkowej i Azji, w Polsce rosną na terenach piaszczystych, na skarpach, w suchych słonecznych lasach, w towarzystwie sosen, na wrzosowiskach, nieużytkach i przy drogach. Osiągają 30, a nawet 50 cm wysokości. Mają rozgałęzione kłącze, z którego wyrastają pędy płonne i płodne, wzniesione lub wznoszące się, zakończone kwiatostanem. Dolne liście rosną na ogonkach, są kształtu odwrotnie jajowatego, podłużnego, natomiast górne wyrastają bezpośrednio z łodygi, są lancetowate, ostre, o gładkich brzegach. Łodygi są obficie ulistnione. Całą roślinę porastają gęste, szare, poskręcane włoski, które z daleka nadają jej srebrzystego połysku.
Kocanki kwitną od lipca do października. Cytrynowożółte kwiaty tworzą baldachokształtną wiechę, złożoną z kilkunastu kulistych koszyczków. Bardzo rzadko przybierają one odcień pomarańczowy, a jeszcze sporadyczniej czerwonawy lub białożółtawy. Owocem jest niełupka z puchem kielichowym. Rośliny te mają bardzo silny zapach, zachowują go nawet po ususzeniu.
Kocanki piaskowe – zastosowanie
Znana była w już w średniowieczu jako roślina lecznicza. Używano jej do zwalczania chorób pasożytniczych, a ze względu na aromat wykorzystywano jako skuteczny preparat na mole. W medycynie ludowej sprawdzała się w chorobach reumatycznych i jako środek żółciopędny i moczopędny. We Francji była popularnym lekiem na katar i kaszel. Do dziś jest dodawana do wiązanek, palm, girlandów, wianuszków dożynkowych, a także do suche bukietów.
Intensywne wykorzystywanie jej do celów leczniczych i zdobniczych, wraz z postępującym uprzemysłowieniem, doprowadziło do znacznego ograniczenia stanowisk tej rośliny, która swego czasu była często spotykana. Poza tym jest rośliną ozdobna, która nadaje się do ogrodów naturalistycznych, dobrze toleruje silne nasłonecznienie i niedostatek wody. Kwiaty są źródłem żółtego barwnika używanego niegdyś w przemyśle barwierskim.
Roślinę pozyskuje się z wyznaczonych stanowisk naturalnych, gdyż podlega częściowej ochronie. Prowadzi się także jej uprawy. Kwiatostany zbiera się na początku kwitnienia, czyli od lipca do września. Trzeba suszyć je jak najszybciej, ponieważ nawet ścięte wytwarzają nasiona i również w czasie suszenia rozpadają się w postaci puchu. Najlepiej schną w cieniu w temperaturze do 35° C, w przewiewnym miejscu, rozłożone pojedynczą luźną warstwą. Z 4 kg świeżych kwiatów uzyskuje się 1 kilogram suszu. Są składnikiem wielu mieszanek ziołowych. Nie stwierdzono by powodowały jakieś działania niepożądane.
Kocanki piaskowe – właściwości lecznicze
Ziele zawiera olejek eteryczny w sporych ilościach, flawonoidy, fitosterole, związki kumarynowe, ftalidy, karotenoidy, trojterpeny, m.in. kwas ursonowy i glikozydy. Surowcem zielarskim są kwiatostany. Wykazują działanie rozkurczowe, żółciotwórcze, żółciopędne, lekko moczopędne, przeciwbakteryjne, przeciwzapalne, odtruwające. Właśnie flawonoidy kocanki takie jak izosalipurozyd, pochodne epigeniny, naryngeniny oraz kemferolu wykazują takie działanie na wątrobę, i to już w małych stężeniach. Przy czym odwary i napary są mniej skuteczne od wyciągów alkoholowych, z racji tego, że jej flawonoidy lepiej rozpuszczają się alkoholach niż w wodzie.
Wpływają na poprawę apetytu i polepszenie trawienia poprzez wzmaganie wydzielania soku żołądkowego, ale przy tym regenerują śluzówkę żołądka i jelit. Zalecane są przy zaburzeniach czynności wątroby, w stanach zapalnych i skurczowych dróg żółciowych, w kamicy żółciowej, udowodniono bowiem w badaniach ich rozkurczowe i udrażniające działanie na ścianki przewodów żółciowych, wątroby i śledziony.
Pobudzają także ruchy perystaltyczne, co ma wpływ na leczenie zaburzeń trawienia i przemiany materii. Stosują je też chorzy na reumatoidalne zapalenie stawów, dnę moczanową, artretyzm i reumatyzm oraz dolegliwości skórne. Są zdolne regenerować wątrobę nawet przy zatruciach powszechnymi związkami toksycznymi, np. pestycydami znajdującymi się w jedzeniu, niektórymi lekami, pleśniami czy truciznami lotnymi.
Sposób użycia – kocanki piaskowe
- Odwar kocankowy: do pół litra letniej wody wrzucić 2 łyżki ziela i ogrzewać na wolnym ogniu przez 30 min pilnując, by płyn się nie zagotował. 1/2 szklanki wypijana 2 lub 3 razy dziennie jest zalecana przy przewlekłych chorobach wątroby.
- Nalewka kocankowa: alkohol 70% w proporcji 5 części na 1 część kocanki połączyć ze sobą i dobrze wstrząsnąć butelkę, by przemieszać składniki. Pozostawić na 2 tygodnie, każdego dnia wstrząsać butelką. Jako kuracja oczyszczająca i przywracająca siły witalne pić po 10 kropli codziennie w kieliszku wody, z kolei przy stanach chorobowych doraźnie 1 łyżeczkę nalewki na kieliszek wody do uzyskania poprawy.
