Naparstnica zwyczajna (łać: Digitalis grandiflora) należy do gatunku roślin babkowatych. Występuje powszechnie na obszarze całej Europy, a także w Azji Mniejszej. W Polsce, jako gatunek rodzimy rośnie od Bałtyku po Tatry, chociaż rzadziej na niżu, powszechnie w pd. części kraju.
Naparstnica zwyczajna – co to jest?
Zbudowana jest z grubej pojedynczej łodygi, która może osiągnąć nawet 100 cm wysokości. W górnej części łodygi znajdują się gęste i drobne włoski. Naparstnica posiada kłącze. Liście naparstnicy zwyczajnej w pierwszym roku wzrastania wytwarzają przy samej ziemi różyczkę liści. W kolejnym rośnie łodyga z liśćmi i kwiatami.
Liście duże i drobno ząbkowane z widocznym unerwieniem. Miejscami liście są delikatnie omszone. W górnej części łodygi naparstnicy wyrastają zwisające w dół, na krótkich szypułkach grona kwiatów. Kwiaty są w kolorze żółtym z brunatnymi plamkami. Dzwonkowa korona kwiatu jest owłosiona od strony wewnętrznej, a na powierzchni strony zewnętrznej pokryta jest gruczołami. W każdym kwiatku mieści się jeden słupek oraz cztery pręciki, dwa niższe i dwa wyższe. Owoce to pokryta gruczołami jajowata torebka, a w niej znajduje się bardzo dużo drobnych i czarnych nasion.
Naparstnica zwyczajna – właściwości trujące
Naparstnica zwyczajna jest rośliną trującą zarówno dla ludzi jak i dla prawie wszystkich zwierząt. Jej liście zawierają toksyczne glikozydy: digitoksynę, digitalinę oraz kilka innych. Dla ludzi jest groźna nawet w niewielkich ilościach, już 1-2 wysuszone liście powodują silne zatrucie. Objawia się ono : bólem i zawrotami głowy, zaburzeniem widzenia, biegunką, wymiotami, skurczami naczyń wieńcowych, dusznością i sinicą.
Naparstnica zwyczajna dawniej była traktowana jako roślina lecznicza. Jednak aktualnie odstępuje się od tego ze względu na silne właściwości toksyczne. Podobne cechy, jakie posiada naparstnica zwyczajna wyodrębniono u naparstnicy wełnistej, która działa podobnie, ale jest dużo mniej toksyczna.
Naparstnica zwyczajna – surowiec zielarski
Surowcem zielarskim wykorzystywanym z naparstnicy zwyczajnej były liście. Zbierane odręcznie, koniecznie w słoneczne dni, a potem suszone w cieniu. Zbiera się tylko liście idealnie zdrowe, świeże i koniecznie z roślin, które dopiero zaczynają swoje życie wegetatywne i zakwitają po raz pierwszy, zanim jeszcze wydadzą nasiona. Tylko wtedy liście naparstnicy posiadają najwięcej leczniczych substancji. Suszy się je w temperaturze ok 50 stopni C. Wysuszony surowiec zielarski można przechować nawet przez okres jednego roku. Jednak w takim przypadku należy zapewnić im określoną wilgotność, która nie powinna przekroczyć 3%. Jeżeli miejsce przechowywania będzie wilgotniejsze, glikozydy zawarte w liściach ulegną rozkładowi enzymatycznemu.
Zawarte w liściach glikozydy posiadają działanie nasercowe, a digitalina z kolei stosowana jest w leczeniu stanów nerwicowych oraz chorobach serca. To właśnie dzięki glikozydom uznaje się właściwości lecznicze naparstnicy zwyczajnej. Występujące u naparstnicy zwyczajnej digitoksyny, digoksyny, acetylodigitoksyny wykazują słabsze działanie trujące niż choćby zawarte w naparstnicy purpurowej: digitosygeniny, gitoksygeniny i gitaloksygeniny. Mimo odkrytych właściwości trujących naparstnicy zwyczajnej nie odnotowano przypadków zatrucia tą rośliną, chociaż w przypadku naparstnicy purpurowej takie zatrucia zostały zdiagnozowane.
Glikozydy nasercowe zawarte w liściach naparstnicy hamują aktywność ATP’azy kompleksu białek transbłonowych tworzących pompę sotowo-potasową ATP. Dzięki temu powstaje wewnątrzkomórkowy wzrost stężenia sodu i wapnia, co prowadzi do silniejszych i nieskoordynowanych skurczów serca.
Na poziom zawartości glikozydów w naparstnicy zwyczajnej ma wiele czynników, nie jest on bowiem stały i zależy od sposobu uprawy tej rośliny, procesu suszenia liści, czasie przechowywania surowca zielarskiego.
Naparstnica zwyczajna – właściwości toksyczne
Trudno jest wyliczyć ilość ziela naparstnicy, która okazałaby się być toksyczna dla człowieka. Zależy to od konkretnego organizmu, przebytych chorób, zażywanych leków, wieku i kondycji. Przyjmuje się, że toksyczna dawka dla człowieka dorosłego to 2-3 gramy wysuszonych liści, a w przypadku dzieci o wiele mniej, w ich przypadku zjedzenie nawet dwóch kwiatów może okazać się śmiertelną dawką. Ważne jest, aby wiedzieć, że pierwsze objawy zatrucia mogą pojawić się dopiero po 48 godzinach od spożycia trującej rośliny, a nawet później. W organizmie człowieka glikozydy wchłaniane są bardzo powoli przez układ pokarmowy.
Charakterystycznym objawem dla zatrucia naparstnicą zwyczajną jest objaw widzenia wszystkiego w kolorze żółtym. Do tego dochodzi wiele innych równie charakterystycznych objawów, najczęściej są to: bezsenność, zaburzenie akomodacji wzroku i słuchu, bóle dolnej części brzucha, nudności, biegunka, duszność, szczególnie u osób ze skłonnościami alergicznymi, sinica, ale przede wszystkim zaburzenia rytmu serca. W przypadku wystąpienia objawów zatrucia, osobie poszkodowanej należy niezwłocznie podać sole potasu lub związek organiczny Digitalis-Antidot: (C6394H9908N1698O2011S58).
