Janowiec barwierski (Genista tinctoria) to roślina dość popularna w Polsce w okolicach niżu i dolnych partiach gór. Krzew ten jest spotykany w suchych zaroślach, lasach i na nasłonecznionych wzgórzach. Występuje w stanie naturalnym w całej Europie i Małej Azji. Należy do rodziny Motylkowatych (Pappilionaceae). Inną spotykaną nazwą jest żółcidło. Bywa uprawiana jako roślina ozdobna. Często spotykaną jest odmiana karłowata np. ,,Flore Peno” o wysokości do 30cm czy ,,Royal Gold” o stożkowatych kwiatostanach długości około 8 cm.
Janowiec barwierski – morfologia
Na pierwszy rzut oka może przypominać lnicę. Osiąga łodygi o długości 60 cm o wzniesionych lub dźwigających się gałązkach. Pędy ma sztywne. Liście najczęściej są podłużne, ale też często równolancetowate. Posiadają szydłowate przylistki, a wzdłuż nerwów widoczne są włoski.
Kwiaty mają żółtą barwę, są motylkowate, grzbieciste, zebrane w grona. Zapylane przez błonkówki. Występuje nagi kielich, który może być mszony jedynie na brzegu. Owocem janowca jest strąk zawierający 6 – 10 brunatnych, drobnych, kulistych nasion. Jest rośliną żywicielską dla motyli: zieleńczyka ostrężyńca i modraszka aleksisa. Rozmnaża się z sadzonek pędowych lub nasion. Niezbyt dobrze znosi przesadzanie. W celu lepszego rozkrzewiania można go przycinać. Wymaga pełnego nasłonecznienia i przepuszczalnej, małożyznej gleby.
Janowiec barwierski – zbiór
W celach leczniczych ścina się niezdrewniałe, górne, ulistnione części łodyg w okresie kwitnienia, przypadającego na miesiące czerwiec, lipiec. Należy suszyć w miejscach przewiewnych i cienistych. Surowcem jest Herba Geistae, czyli ziele janowca barwierskiego, który dawniej miał zastosowanie w celach barwniczych, skąd pochodzi jego nazwa. Barwiło się nim tkaniny wełniane, bawełniane, lniane i jedwabne na kolor pomarańczowy i żółty.
Janowiec barwierski – podstawowe związki aktywne
Ziele janowca stanowi bogactwo alkaloidów chinolizydowych tj.: cytyzyna, lupanina i anagiryna. Ponadto zawiera flawonoidy, spośród których wyróżniamy genistynę, genisteinę i luteolinę. Innymi składnikami są: garbniki, związek goryczkowy, ślady olejku eterycznego, a także sole mineralne.
Janowiec barwierski – działanie lecznicze
Przede wszystkim stosowany jest jako środek moczopędny, pozwalający usuwać nadmiar płynów z organizmu oraz szkodliwych produktów przemiany materii, dzięki działalności alkaloidów i związków flawonowych. Ponadto obecna w roślinie genisteina wykazuje własności estrogenne.
Cytyzyna natomiast, należąca do grupy alkaloidów, pobudza ośrodkowy układ nerwowy. Odpowiada za pobudliwość ośrodków wegetatywnych zlokalizowanych w rdzeniu przedłużonym, przez co zwiększa się amplituda i częstotliwość ruchów oddechowych, podnosi ciśnienia krwi, wzmaga ruchy perystaltyczne jelit. Nieco słabiej pobudzane są ośrodki wymiotny i kaszlowy.
Janowiec barwierski – działania niepożądane
Należy zwracać uwagę na dawkę, gdyż nadmiar ziela janowca może powodować wymioty, nudności oraz skurcze kloniczno-toniczne, które są podobne do strychninowych.
Janowiec barwierski – wskazania
Stosowany jest przy migotaniu przedsionków, kołataniu serca, nadciśnieniu, tachykardii, nerwicy sercowej, gorączce, zaparciach, podagrze, reumatyzmie i skąpomoczu. Również w schorzeniach śledziony i zatrzymaniu miesiączki.
Janowiec barwierski – zastosowanie
Wyciągi z tej rośliny stosuje się podczas osłabienia pracy nerek, jako lek moczopędny. Również pozytywne działanie zanotowano w przypadku zapaleniu pęcherza i dróg moczowych, czy obrzękach. Janowiec stosowany jest pomocniczo w skazie moczanowej i kamicy moczowej. Wzmaga perystaltykę jelit, przez co ułatwia wypróżnianie. Może podwyższać ciśnienie krwi.
Używany jest również w niektórych chorobach skórnych, które są spowodowane gromadzeniem substancji toksycznych w organizmie. Co ciekawe, znajduje zastosowanie również w kuracji odwykowej palaczy tytoniu. Wchodzi w skład tabletek Tabex, gdyż cytyzyna (substancja aktywna) znosi objawy głodu nikotynowego, jednak głównie pozyskuje się ją ze złotokapu zwyczajnego (Laburnum anagyroides).
Janowiec barwierski – przetwory
- odwar z ziela janowca – rozdrobnić ziele, 1 łyżkę ziela zalać 1 szklanką wody letniej. Powoli ogrzewać do wrzenia i gotować pod przykryciem około 5 minut. Odstawić na 10 minut i przecedzić. Pić należy 2-3 razy na dzień 1-3 łyżki jako środek łagodnie rozwalniający i moczopędny.
- zioła w hipotonii – zmieszać po 20g ziela janowca i ziela tasznika oraz po 30g liści melisy i ziela krwawnika. Zalać 2 łyżki ziół w termosie 1 1/2 szklanki wrzącej wody. Należy zamknąć i odstawić na godzinę. Specyfik pije się 2 razy dziennie po 1/2 szklanki małymi łyczkami rano i wieczorem podczas niskiego ciśnienia krwi.
- nalewka janowcowa – 0,5 szklanki ziela zalać 400ml wódki; wytrawiać przez dwa tygodnie, przefiltrować. Zażywać 3 razy dziennie po 10 ml w 50 ml wody. Przyrządza się także intrakt w tej samej proporcji suszu do alkoholu i podobnie spożywa. Wyciągi alkoholowe można zmieszać z miodem w proporcji 1:1 i spożywać 3 razy dziennie po 1 łyżce.
- nalewka z nasion – 2 łyżki nasion mielonych zalać 100ml wódki; macerować przez około 10 dni; przefiltrować. Zażywać 20-30 kropli 3 razy na dzień przy chorobach serca
