Róża dzika (Rosa canina) jest wysokim kolczastym krzewem z rodziny różowatych. Jej wysokość może przekroczyć nawet dwa metry. Krzew występuję głównie w Europie i w krajach Ameryki Północnej. Jej okazy można zobaczyć również w Meksyku i na Syberii. Róża dzika w Polsce jest uważana za roślinę pospolitą. Rośnie ona głównie w zaroślach, na brzegach lasów, w pobliżu domostw oraz na miedzach i nieużytkach rolnych. Róża dzika jest gatunkiem zbiorowym, obejmującym liczne podgatunki. Które różnią się głównie ząbkowaniem liści.
Róża dzika – ogólna charakterystyka
Dzika róża posiada łukowate, wygięte gałązki oraz zwieszające się, uzbrojone w silne, haczykowate, odchylone do tyłu kolce. Jej liście są dość charakterystyczne, ponieważ są nieparzyście podzielone (5,7,9). Kwiaty występują zazwyczaj w kolorze białym lub różowym i są dość rozległe. Natomiast owoce są pozorne i powstają przez zmięśnienie dna kwiatowego. Wewnątrz rośliny znajdują się liczne owoce właściwe w postaci białawych orzeszków.
Róża dzika – surowiec i jego właściwości
Głównymi surowcami dzikiej róży są jej owoce oraz płatki. W celach leczniczych wykorzystuje się zbierane w okresie sierpnia i września dojrzałe, soczyste, miękkie i czerwone owoce. Są one w szczególny i szybki sposób suszone w ogrzewanych suszarniach w lekkim przewiewie. Temperatura w suszarni nie powinna przekraczać 50 stopni Celsjusza. Owoc dzikiej różny wraz z nasionami nazywany jest z łaciny – Fructus Rosae cum semine, natomiast ususzony owoc bez nasion i odrzuceniu białych orzeszków nazywany jest Fructus Rosae sine semine.
Często na opakowaniach różnych przetworów można spotkać takie nazwy więc warto wiedzieć co oznaczają. Drugim surowcem wykorzystywanym w gospodarstwach domowych są płatki i owoce dzikiej róży, z których nierzadko sporządza się przepyszne konfitury. Ponadto, same owoce wykorzystuje się do wyrobu domowego wina. Tak, jak każda roślina zaliczana do leczniczych, tak i dzika różna posiada swoje właściwości. Podstawowymi związkami czynnymi są:
- Witamina C, A, B1, B2, E, K zawarte głównie w owocu,
- Kwas dehydroaskorbowy zawarty w owocu bez nasion,
- Witamina P, nazywana bioflawonoidmi (astragalina, izokwercytryn i tylirozyd),
- Karotenoidy ( β-karoten, likopen i zeaksantyna),
- Garbniki,
- Cukry, pektyny,
- Kwasy organiczne (cytrynowy i jabłkowy),
- Olejek eteryczny,
- Sole mineralne.
Należy pamiętać, że ilość korzystnych witamin zależna jest od sposobu suszenia. Musi ono być wykonane według zaleceń, ponieważ niewłaściwe suszenie i przechowywanie owoców róży powoduje, że jej właściwości są zachwiane.
Róża dzika – wskazania i działanie surowców
Jak łatwo można zauważyć owoc dzikiej róży jest surowcem o sporej zawartości witamin, głównie witaminy C. Co więcej, bogaty jest w flawonoidy, które synergistycznie działają z tą witaminą. Człowiek, a w gruncie rzeczy jego organizm nie wytwarza sam witaminy C, związku z czym spada na nas odpowiedzialność dostarczania jej z zewnątrz pod postacią różnych pokarmów czy leków.
Według dietetyków dzienne zapotrzebowanie dorosłego, zdrowego człowieka na witaminę C wynosi średnio około 1 mg witaminy C na 1 kg wagi ciała. U dzieci miara jest nieco wyższa, ponieważ są one w okresie dojrzewania i wzrostu. Inne zapotrzebowanie bywa także u kobiet w ciąży czy karmiących piersią. Potrzebują one więcej witamin z powodu swojego stanu.
Podobnie bywa również w przypadku choroby, zwłaszcza kiedy odnotowuje się podwyższoną temperaturę ciała. Wtedy też, zapotrzebowanie na witaminę C wzrasta 2- i 3-krotnie. Najlepszą postacią dostarczania witaminy C dla organizmu jest jej naturalna zawarta w owocach, warzywach, ponieważ w odróżnieniu od syntetycznej, ma ona aktywniejszą formę i lepiej się wchłania.
Syntetyczna witamina C
Syntetyczna witamina C w tabletkach jest wykorzystywana przez organizm tylko w 30-40% podanej dawki. Rola witaminy C jest ogromna, ponieważ bierze ona udział w procesach utleniania i redukcji w organizmie człowieka. Ponadto wywiera hamujący wpływ na procesy starzenia się ustroju, postępujące zmiany miażdżycowe oraz niektóre zaburzenia trawienne. Działa korzystnie w chorobach zakaźnych, gruźlicy, a także w ciąży.
W owocach dzikiej róży zawarte jest około 2% czystej witaminy C, którą można uznać za środek wzmacniający organizm człowieka przed infekcjami i chorobami. Wyciągi z owoców róży działają łagodnie rozkurczowo, a także słabo moczopędnie i żółciopędnie, co przypisuje się zawartym w owocach flawonoidom. Głównym zastosowaniem róży jako leku leczniczego jest jej podawanie w zakażeniach bakteryjnych, które łączone są z gorączką, ale również w sytuacjach, gdy podawanie pokarmów jest dość utrudnione np. w nieżytach żołądka i jelit, biegunkach, wrzodzie trawiennym żołądka oraz dwunastnicy i innych. Inne obszary działania:
- Jako środek wspomagający w chorobach wątroby, dróg żółciowych, nerek, przewodu pokarmowego,
- Jako lek pomocniczy w stanach zapalnych drobnych naczyń krwionośnych skóry i wybroczynach,
- Jako surowiec wzmacniający dla rekonwalescentów i dzieci,
- Jako środek leczniczy w przyspieszeniu gojenia się ran oparzeń, blizn pooperacyjnych, wrzodu żołądka i dwunastnicy oraz owrzodzenia jelita grubego,
- Jako środek wzmacniający odporność organizmu zwłaszcza wśród chorych, dzieci i kobiet w ciąży,
- Jako środek zapobiegawczy w przypadku zachorowania na grypę (zapobiega lub skraca okres chorowania przy regularnym spożywaniu stosownych dawek),
- Jako środek ochronny organizmu przed zatruciem różnymi lekami, substancjami szkodliwymi zawartymi w powietrzu, wodzie i pożywieniu,
- Jako środek hamujący tworzenie się w przewodzie pokarmowym związków rakotwórczych,
- Jako środek pozytywnie działający na pracę serca u osób starszych (owoc dzikiej róży zawarty jest w tzw. Kroplach nasercowych).
Róża dzika – najczęstsze przetwory
Surowiec z dzikiej różowej można znaleźć jako dodatek w wielu lekach i preparatach leczniczych w polskich aptekach. Znajduje się on w kroplach, tabletkach, syropach czy olejkach. Jednak, osoby, które lubią eksperymentować i przygotowywać środki lecznicze samemu zaleca się przede wszystkim wykonanie odwaru i ziół.
- Odwar z owoców: 1 i ½ łyżki rozdrobnionych owoców należy zalać 1 szklanką ciepłej wody i gotować powoli pod szczelnym przykryciem przez około 5 min. Następnie odstawić na 10 min i przecedzić, przepłukując na sitku przegotowaną, ciepłą wodą aby otrzymać pełną szklankę odwaru. Pić po 1/3-2/3 szklanki 2-4 razy dziennie po jedzeniu jako środek witaminowy i regulujący przemianę materii.
- Zioła w chorobie wrzodowej: należy zmieszać 50 g rozdrobnionych owoców dzikiej róży oraz po 25 g owoców kopru włoskiego, liści bobrka trój listkowego, kwiatów wrotyczu, ziela krwawnika, ziela tysiącznika i ziela rdestu ptasiego. Następnie zalać dwie łyżki mieszanki w termosie 2 1/2 szklanki wody wrzącej i pozostawić na 1 godz. Takie ziółka powinno pić się rano i w południe po pół szklanki. Dla lepszego efektu zaleca się przyjmowanie dodatkowo witaminy B1 i A.
- Zioła wzmacniające wątrobę: należy zmieszać po 50 g owoców róży, liści mięty pieprzowej i ziela bylicy pospolitej oraz po 25 g ziela ostrożenia warzywnego, liści brzozy i korzenia arcydzięgla. Następnie zalać dwie łyżki mieszanki w termosie 2 szklankami wody wrzącej, przykryć i pozostawić na 30 min. Pić 3-4 razy dziennie po 1/2 szklanki między posiłkami po przebytym wirusowym zapaleniu wątroby w początkowym okresie 3-4 miesięcy zdrowienia.
